6 Ứng dụng của đèn Wood trong y khoa

Trong nền y học hiện đại, việc chẩn đoán chính xác luôn là bước đầu tiên và cũng là bước quan trọng nhất để xác định phương pháp điều trị phù hợp. Tuy nhiên, với mắt thường, nhiều vấn đề hay bất thường ẩn sâu dưới làn da lại khó có thể phát hiện được. Đó là lý do tại sao đèn Wood trở thành một công cụ không thể thiếu trong ngành da liễu. Cụ thể 6 ứng dụng của đèn Wood trong y khoa như thế nào?

Đèn Wood là gì?

Đèn Wood (tên chính thức là Wood’s lamp) là một thiết bị đặc biệt phát ra bức xạ tử ngoại với bước sóng dài từ 320-400nm, tập trung chủ yếu ở 365nm. Đây được coi là ánh sáng “đen” vì chúng ta không nhìn thấy được bằng mắt thường.

Đèn Wood được phát minh vào năm 1903 bởi nhà vật lý người Mỹ Robert Williams Wood. Ban đầu, nó được thiết kế như một cái đèn thủy ngân có công suất thấp, bọc bên ngoài bằng một lớp lọc đặc biệt gồm barium silicat và 9% oxit niken. Đến năm 1925, các bác sĩ da liễu Margarot và Deveze đã lần đầu tiên sử dụng đèn Wood để chẩn đoán nấm da.

Đặc điểm nổi bật của đèn Wood là khả năng kích thích các chất trong da như collagen, elastin, các dẫn xuất của melanin… phát ra ánh sáng huỳnh quang với màu sắc đặc trưng khác nhau. Huỳnh quang xảy ra khi các chất này hấp thụ năng lượng tử ngoại từ ánh sáng đen của đèn, khiến các electron chuyển sang trạng thái năng lượng cao hơn, sau đó tái phát xạ ra dưới dạng ánh sáng nhìn thấy được.

Các ứng dụng thiết thực của đèn Wood trong y khoa

Nhờ hiệu ứng huỳnh quang đặc biệt, đèn Wood đã trở thành công cụ hỗ trợ chẩn đoán không thể thiếu đối với nhiều bệnh lý về da trong y khoa. Cụ thể:

Phát hiện tăng/giảm sắc tố da

Các tổn thương tăng sắc tố ở thượng bì như nám, tàn nhang sau viêm sẽ hiện rõ hơn, có đường viền rất nét và màu đậm hơn khi chiếu đèn Wood. Nguyên nhân là do melanin ở thượng bì làm tăng khả năng hấp thụ và phát huỳnh quang của vùng da bị tổn thương.

Ngược lại, các vùng giảm/mất sắc tố như bệnh viêm da bạch biến, xơ cứng thường phát huỳnh quang màu trắng xanh sáng hoặc vàng lục do sự tích tụ biopterin, một chất cầu hình không màu. Điều này giúp các bác sĩ dễ dàng xác định chính xác diện tích da bị ảnh hưởng.

Chẩn đoán nhiễm nấm da

Đèn Wood là công cụ không thể thiếu để phát hiện nhiễm nấm da như nấm da đầu, nấm móng tay/chân, lang ben. Các bệnh lý này thường phát huỳnh quang màu vàng hoặc cam đồng rất rõ ràng khi được chiếu bằng đèn Wood.

Không chỉ vậy, mỗi loại nấm cũng cho màu sắc huỳnh quang đặc trưng riêng, giúp định danh chủng loại một cách dễ dàng. Ví dụ, Microsporum (nấm vẩy nến) gây huỳnh quang xanh lục, Trichophyton schoenleinii gây huỳnh quang xanh lam mờ. Những chủng nấm khác lại không gây huỳnh quang.

Đánh giá viêm lỗ chân lông, mụn trứng cá

Các nang lông nhiễm nấm Malassezia thường phát huỳnh quang màu trắng xanh rất đặc trưng dưới đèn Wood. Bệnh nhân mắc chứng viêm nang lông này có thể dễ dàng nhận ra các đốm trắng xanh đó xung quanh lỗ chân lông.

Tương tự, đối với mụn trứng cá, màu đỏ cam của huỳnh quang cho thấy mức độ nhiễm cao của vi khuẩn Propionibacterium acnes – tác nhân gây bệnh chính.

Phát hiện nhiễm trùng vi khuẩn

Dưới ánh sáng đèn Wood, các nhiễm trùng do vi khuẩn gây ra cũng cho những hình ảnh huỳnh quang rất đặc trưng. Ví dụ, bệnh erythrasma do nhiễm vi khuẩn Corynebacterium thường đem lại màu hồng san hô, nhiễm trùng mủ xanh (Pseudomonas aeruginosa) sẽ gây huỳnh quang xanh lục

Hỗ trợ chẩn đoán bệnh lý huyết học, chuyển hóa

Một số bệnh lý về đường máu và chất chuyển hóa cũng có thể được phát hiện qua đèn Wood. Ví dụ, ở bệnh nhân mắc porphyria – một rối loạn di truyền về chuyển hóa cơ chất sinh heme, dẫn đến tích lũy bất thường chất porphyrin thì răng hay da thường phát huỳnh quang màu đỏ tươi đặc trưng khi chiếu đèn Wood.

Bởi porphyrin là một trong những chất phát huỳnh quang mạnh nhất, nên đèn Wood còn được ứng dụng trong liệu pháp quang động học tại một số bệnh viện hiện đại.

Đánh giá mức độ lão hóa da

Qua sự phát huỳnh quang của collagen và elastin dưới da, đèn Wood còn cho phép các bác sĩ đánh giá một cách khá chính xác mức độ lão hóa làn da. Những vùng da già nua thường cho huỳnh quang mạnh hơn rất nhiều so với da tươi trẻ, phản ánh sự tổn thương, mất đàn hồi và nếp nhăn trên da.

Kỹ thuật sử dụng đèn Wood đúng cách

Để có được những kết quả quan sát chính xác nhất, việc sử dụng đèn Wood cần tuân thủ một số nguyên tắc sau đây:

• Môi trường sử dụng phải được bảo đảm tối hầu như tuyệt đối, tốt nhất là phòng khám không có bất kỳ cửa sổ nào. Điều này sẽ giúp tối ưu hóa sự tương phản để nhìn rõ các khu vực phát huỳnh quang.
• Giữ khoảng cách từ 10-30cm giữa đèn Wood và vùng da cần khám là phù hợp nhất.
• Lau sạch bề mặt da trước khi khám, tránh các lớp kem dưỡng, mỹ phẩm, dầu hay bụi bẩn còn sót lại gây nhiễu kết quả. Có thể làm sạch nhẹ nhàng bằng nước.
• Thời gian chiếu đèn Wood chỉ cần vừa đủ từ 1-2 phút, tránh chiếu quá lâu có thể gây kích ứng hay bỏng nhẹ da.
• Bác sĩ cần đeo kính bảo hộ phòng ngừa ảnh hưởng của tia UV lên mắt. Bệnh nhân cũng cần được yêu cầu nhắm mắt lại khi khám vùng mặt.
• Sử dụng đèn Wood kết hợp với các phương pháp lâm sàng khác để có đánh giá tổng quan và chẩn đoán chính xác hơn.

Ưu điểm vượt trội của đèn Wood so với các công cụ chẩn đoán khác

So với nhiều thiết bị chẩn đoán bằng hình ảnh tiên tiến khác, đèn Wood vẫn có rất nhiều ưu điểm mà không phải công nghệ nào cũng có được:

• Chi phí đầu tư ban đầu thấp, thao tác sử dụng lại vô cùng đơn giản, dễ dàng tiếp cận với mọi cơ sở y tế.
• Hoàn toàn không đau đớn, không có bất kỳ tác dụng phụ gì cho bệnh nhân trong và sau quá trình sử dụng.
• Phát hiện được rất nhiều bất thường, tổn thương trên da không thể nhìn thấy bằng mắt thường, từ đó hỗ trợ chẩn đoán nhanh chóng, kịp thời hơn.
• Kết quả quan sát có độ chính xác cao, đáng tin cậy để triển khai các phương pháp điều trị phù hợp, góp phần nâng cao hiệu quả chữa bệnh.
• Có khả năng ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực khác nhau của ngành da liễu

Tuy nhiên, đèn Wood vẫn có một nhược điểm là đối với khoảng 1-3% bệnh nhân có cơ địa đặc biệt nhạy cảm với ánh sáng cực mạnh, việc sử dụng đèn Wood có thể gây kích ứng, phát ban trên da. Vì vậy, bác sĩ cần xem xét cẩn thận trước khi sử dụng cho nhóm bệnh nhân này.

Nhìn chung, có thể khẳng định rằng đèn Wood chính là “cửa sổ tử ngoại” vô cùng hữu hiệu, giúp bác sĩ khai thông tầm nhìn, nhận diện những bí mật tiềm ẩn bên dưới làn da của bệnh nhân. Sự hiện diện của thiết bị này đã và đang đem lại nhiều đột phá trong chẩn đoán, điều trị và chăm sóc sức khỏe về da. Đây là một trong những công cụ y tế quan trọng hàng đầu cần được nghiên cứu và ứng dụng rộng rãi hơn nữa trên toàn thế giới.