Những điều cần biết về HIV/AIDS

HIV là virus gây suy giảm miễn dịch ở người, có thể lây qua đường tình dục, máu và từ mẹ sang con. AIDS là giai đoạn cuối nghiêm trọng nhất của nhiễm HIV. Phát hiện sớm và điều trị ARV kịp thời giúp kiểm soát bệnh hiệu quả. Hiểu đúng để phòng ngừa và chăm sóc sức khỏe tốt nhất. Thông tin chính xác từ chuyên gia y tế giúp bảo vệ bản thân và người thân. HIV/AIDS không còn là cụm từ hiếm gặp trong cuộc sống hiện nay, nhưng không phải ai cũng hiểu rõ về căn bệnh này. Bài viết sau đây sẽ giúp bạn hiểu rõ những điều cần biết về HIV/AIDS.

Tổng quan về HIV/AIDS

HIV là gì?

Virus gây suy giảm miễn dịch ở người (Human Immunodeficiency Virus) Tấn công và phá hủy các tế bào miễn dịch như:

• Đại thực bào
• Tế bào lympho T
• Đặc biệt là tế bào T CD4

Làm suy yếu khả năng chống lại các bệnh nhiễm trùng cơ hội

Đặc điểm của virus HIV :

Thuộc họ retroviridae

Có khả năng nhân lên nhanh trong tế bào miễn dịch

Tồn tại và phát triển chủ yếu trong máu và dịch cơ thể

Dễ bị tiêu diệt ngoài môi trường

AIDS là gì?

Giai đoạn cuối cùng và nghiêm trọng nhất của nhiễm HIV Đặc điểm:

• Số lượng tế bào bạch cầu cực thấp
• Hệ miễn dịch bị tổn thương nặng nề
• Dễ mắc các bệnh cơ hội

Thời gian tiến triển: khoảng 10 năm nếu không điều trị

Nguyên nhân và con đường lây truyền HIV/AIDS

Nguyên nhân nhiễm HIV

Do virus HIV thuộc họ retroviridae

Cơ chế tác động:

• Xâm nhập vào tế bào T CD4
• Phá hủy tế bào miễn dịch
• Làm suy giảm khả năng đề kháng

Con đường lây truyền

Qua đường tình dục:

Quan hệ không an toàn

Tiếp xúc với:

• Máu
• Tinh dịch
• Dịch tiết âm đạo

Rủi ro cao nhất qua đường hậu môn

Qua đường máu:

Dùng chung kim tiêm

Dụng cụ sắc nhọn nhiễm HIV

Truyền máu không an toàn

Từ mẹ sang con:

Trong thai kỳ

Khi sinh nở

Qua sữa mẹ

Đối tượng có nguy cơ cao nhiễm HIV/AIDS

Nhóm nguy cơ cao

Người có nhiều bạn tình

Quan hệ tình dục không an toàn

Người tiêm chích ma túy

Người mắc các bệnh STIs

Yếu tố làm tăng nguy cơ

Quan hệ qua đường hậu môn

Có vết loét sinh dục

Mắc các bệnh lây qua đường tình dục

Dùng chung dụng cụ tiêm chích

Dấu hiệu nhận biết HIV/AIDS

Giai đoạn HIV cấp tính (2-4 tuần đầu)

Triệu chứng giống cúm:

• Sốt
• Đau đầu
• Đau cơ và khớp
• Phát ban
• Đau họng
• Lở loét miệng

Các dấu hiệu khác:

• Sưng hạch bạch huyết
• Tiêu chảy
• Sụt cân
• Ho
• Đổ mồ hôi đêm

Giai đoạn HIV mạn tính

Đặc điểm:

• Virus vẫn tồn tại trong cơ thể
• Ít triệu chứng rõ ràng
• Sưng hạch bạch huyết dai dẳng

Thời gian: có thể kéo dài nhiều năm

Giai đoạn AIDS

Triệu chứng điển hình:

• Đổ mồ hôi nhiều
• Ớn lạnh
• Sốt tái phát
• Tiêu chảy mạn tính
• Sưng hạch bạch huyết

Tổn thương miệng:

• Đốm trắng dai dẳng
• Tổn thương bất thường

Suy nhược:

• Mệt mỏi kéo dài
• Suy nhược cơ thể
• Sụt cân nghiêm trọng
• Phát ban da

Những biến chứng nguy hiểm nhất HIV/AIDS

Nhiễm trùng

Đường hô hấp:

• Viêm phổi PCP: PCP là nguyên nhân phổ biến gây viêm phổi ở những người nhiễm HIV.
• Bệnh lao : Bệnh lao là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở những người bị AIDS trên thế giới.

Nhiễm trùng hệ thống:

• Nấm candida: Gây viêm và tạo thành một lớp phủ dày màu trắng trên miệng, lưỡi, thực quản hoặc âm đạo.
• Virus Cytomegalo : Đây là virus gây các bệnh nhiễm trùng như thủy đậu, giời leo… Virus herpes phổ biến này được truyền qua các chất dịch cơ thể và gây tổn thương cho các cơ quan như mắt, đường tiêu hóa, phổi,…
• Viêm màng não Cryptococcus: Đây là một bệnh nhiễm trùng hệ thần kinh trung ương phổ biến có liên quan đến HIV.
• Toxoplasma :Gây ra bởi Toxoplasma gondii, một loại ký sinh trùng lây lan chủ yếu qua mèo. Toxoplasmosis có thể gây ra bệnh tim và co giật xảy ra khi nó lan đến não.

Các loại ung thư

Ung thư hạch: Ung thư này bắt đầu trong các tế bào bạch cầu với các dấu hiệu phổ biến nhất là sưng không đau các hạch bạch huyết ở cổ, nách hoặc bẹn

Ung thư Kaposi: Ung thư này hình thành các khối u có mạch máu nhỏ dưới bề mặt da và trong miệng, mũi, mắt hoặc hậu môn.

Ung thư liên quan HPV: Đây là những bệnh ung thư do nhiễm virus HPV ở người gây ra. Bao gồm ung thư hậu môn, miệng và cổ tử cung.

Biến chứng khác

Tổn thương cơ quan:

• Suy thận
• Bệnh gan
• Rối loạn thần kinh

Suy nhược toàn thân:

• Hội chứng suy nhược
• Sụt cân nghiêm trọng
• Rối loạn tâm thần

Chẩn đoán và xét nghiệm HIV

Phương pháp xét nghiệm

Xét nghiệm kháng thể:

• Phát hiện kháng thể kháng HIV là phương pháp phổ biến nhất, gián tiếp chỉ ra sự có mặt của HIV thông qua việc phát hiện kháng thể kháng HIV.

Xét nghiệm trực tiếp:

• Phát hiện chính bản thân HIV, bao gồm các xét nghiệm kháng nguyên (kháng nguyên p24), nuôi cấy HIV, xét nghiệm acid nucleic của tế bào lympho máu ngoại vi và phản ứng chuỗi polymerase.

Xét nghiệm máu:

Hỗ trợ chẩn đoán và giúp đánh giá mức độ suy giảm miễn dịch, gồm đếm tế bào T CD4+ và CD8+, tốc độ máu lắng, đếm tế bào máu toàn phần, microglobulin beta huyết thanh, kháng nguyên p24…

Xét nghiệm phát hiện các bệnh khác: Phát hiện bệnh lây qua đường tình dục và nhiễm trùng cơ hội như giang mai, viêm gan B, lao…

Xét nghiệm HIV ở đâu

Bạn có thể xét nghiệm HIV ở nhiều nơi như trung tâm kiểm soát bệnh tật, các phòng khám lớn, các trung tâm xét nghiệm hoặc các bệnh viện đa khoa tại nơi cư trú.

Tuỳ thuộc vào loại xét nghiệm, kết quả xét nghiệm sẽ có trong vòng vài giờ hoặc vài ngày.

Xét nghiệm HIV bao nhiêu tiền?
Chi phí xét nghiệm HIV phụ thuộc vào nơi xét nghiệm và loại xét nghiệm mà bệnh nhân chọn. Ở Việt Nam, xét nghiệm HIV được miễn phí tại các cơ sở y tế công, nhưng có thể tốn từ 500.000 đến 800.000 đồng tại các cơ sở y tế tư.

Điều trị HIV/AIDS

Thuốc kháng virus

Các chất ức chế men phiên mã ngược tương tự nucleosid (NRTI): Gồm các thuốc zidovudine, lamivudine…

Các chất ức chế protease (PI): Gồm các thuốc saquinavir, ritonavir…

Các chất ức chế men phiên mã ngược phi nucleosid (NNRTI): Gồm các thuốc nevirapine, delavirdine và efavirenz.

Các chất ức chế men phiên mã ngược nucleotid (NtRTI): Thuốc duy nhất trong nhóm này là tenofovir ức chế cả HIV và viêm gan B.

Các chất ức chế hoà nhập: Thuốc đầu tiên trong nhóm là enfuvirtide, ức chế được cả những chủng HIV kháng thuốc mạnh nhất.

Thuốc điều hòa miễn dịch

Làm thay đổi hệ thống miễn dịch, giúp cơ thể phản ứng với bệnh tật. Các thuốc giúp tăng cường hệ miễn dịch của bệnh nhân HIV gồm: Alpha-interferon, interleukin 2, Ioprinasine..

Thuốc phòng ngừa và điều trị bệnh cơ hội

Hầu như người nhiễm HIV lâm vào tình trạng nguy kịch đều do các bệnh cơ hội tấn công nên điều trị các bệnh cơ hội là việc làm cần thiết và cấp bách để tránh tình trạng người bệnh gặp nguy hiểm tính mạng.

Nhiều thuốc đã được cho phép sử dụng ở bệnh nhân HIV nhằm phòng tránh và điều trị các bệnh cơ hội như: Fluconazol giúp điều trị nấm miệng, Dapson điều trị bệnh viêm phổi do Pneumocystis, Rifabutin giúp phòng ngừa bệnh lao…

Tác dụng phụ khi điều trị HIV/ AIDS

Tác dụng phụ thường gặp

• Buồn nôn, nôn
• Tiêu chảy
• Mất ngủ
• Khó tập trung

Biến chứng nghiêm trọng

• Bệnh tim
• Tổn thương gan thận
• Loãng xương
• Rối loạn mỡ máu
• Tăng đường huyết

Phòng ngừa HIV

Phòng ngừa qua đường tình dục

• Sử dụng bao cao su đúng cách
• Dùng chất bôi trơn phù hợp
• Tránh quan hệ tình dục không an toàn
• Xét nghiệm định kỳ

Phòng ngừa qua đường máu

• Không dùng chung kim tiêm
• Thận trọng với vật sắc nhọn
• Kiểm tra máu trước truyền

Điều trị dự phòng

• PrEP cho người có nguy cơ cao
• PEP sau phơi nhiễm
• Dự phòng lây truyền mẹ con

Khuyến nghị và theo dõi HIV/AIDS

Khi nào cần gặp bác sĩ

• Có triệu chứng nghi ngờ
• Sau phơi nhiễm nguy cơ
• Theo lịch tái khám định kỳ

Nơi điều trị

• Trung tâm y tế dự phòng
• Khoa Truyền nhiễm các bệnh viện
• Phòng khám chuyên khoa

Tư vấn và hỗ trợ

• Tư vấn tâm lý
• Hỗ trợ dinh dưỡng
• Hướng dẫn chăm sóc
• Kết nối nhóm đồng đẳng

Kết Luận

HIV/AIDS là bệnh nguy hiểm nhưng có thể kiểm soát được nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách. Việc hiểu rõ về bệnh, thực hiện các biện pháp phòng ngừa và tuân thủ điều trị nghiêm túc sẽ giúp người bệnh duy trì chất lượng cuộc sống tốt. Cộng đồng cần có thái độ đúng đắn, không kỳ thị để hỗ trợ người nhiễm HIV sống khỏe và hòa nhập.